KIEROWNIK: dr Monika Bednarczuk
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego/Narodowe Centrum Nauki (projekt badawczy własny)
OKRES REALIZACJI: 2009–2012
NUMER PROJEKTU: N N103 227337
(https://nauka-polska.pl/#/profile/research?id=327432&_k=pp0c0d)
BUDŻET: 27 550 zł
OPIS
Celem projektubyła analiza stosunku głównych ideologii obozu prawicowego (konserwatyzm, nacjonalizm), przy uwzględnieniu przekonań głoszonych przez Kościół katolicki, do kobiet, traktowanych tutaj i jako podmiot i jako przedmiot różnych wypowiedzi. W szczególności interesowały mnie pisarki i publicystki, autorki powieści, poezji, artykułów prasowych, poradników, scenariuszy akademii szkolnych, wspomnień i wierszy). Projekt był przedsięwzięciem interdyscyplinarnym, łączącym historię literatury z kontekstem ideowo-kulturowym. Szczególnie ważna rola przypadła w nim temu, co określa się mianem „historii kobieccej” i „kobiecym doświadczaniem historii”.
Do kluczowych zadań należało: prześledzenie, jakie miejsce przypisywali kobietom przedstawiciele szeroko pojmowanego obozu prawicowego, a także Kościoła katolickiego w wypowiedziach programowych poszczególnych stronnictw politycznych, artykułach prasowych, ale także popularnych utworach powieściowych, pełniących funkcje petryfikujące pewne zachowania – utworach tworzonych z reguły przez mężczyzn. Te wyobrażenia czy „projekty” kobiet zostały skonfrontowane z – jak się okazało – zdecydowanie mniej schematycznymi kreacjami (i autokreacjami) w tekstach autorstwa kobiet. Udało się pokazać, że kobiety w okresie międzywojennym były ograniczane ideologiami prawicowymi w różnym stopniu, oraz że w obrębie propozycji z kręgu prawicy dotyczących roli społecznej i kulturowej kobiet istniały zasadnicze (wewnętrzne) rozbieżności. Kolejnymi zadaniami były: rekonstrukcja czynników powodujących zgodę na (ewentualne) umniejszanie roli kobiety w życiu publicznym, z uwzględnieniem priorytetów ówczesnych kobiet; dalej: ukazanie znaczenia tych wątków (fabularnych, publicystycznych, wspomnieniowych), które wiążą się z czymś, co nazwałam „traumą bolszewicką”; wreszcie ukazanie, w jaki sposób kobiety popierające prawicę polityczną stabilizowały lub rozsadzały dominujący w tym obozie dyskurs na temat kobiecości. Role i strategie negocjacyjne prawicowych autorek i działaczek odtwarzałam przy tym zarówno w wymiarze realnym (na przykładzie działalności nauczycielskiej i/lub społeczno-politycznej), jak i w kreowanych przez nie światach literackich. Takie podejście pozwoliło dowieść, iż kobiety w kręgu prawicy aktywne były nie tylko w obszarze tradycyjnych ’kobiecych’ zajęć typu nauczanie, lecz również tych kojarzonych ze światem mężczyzn: angażowały się w działania zbrojne, głośno upominały o pamięć bojowniczek i wchodziły w spory z co bardziej konserwatywnymi męskimi przedstawicielami nurtów prawicowych.
Szczegółowej analizie poddano twórczość kilku pisarek na tle układu komunikacyjno-towarzyskiego (lub rodzinnego), w jakim funkcjonowały (z naciskiem na wymiar ‘lokalności’ czy ‘prowincjonalności’) oraz w odniesieniu do założeń twórczych. Obok powieści popularnej czy masowej interesowała mnie pisana przez kobiety powieść polityczna, powieść katolicka i formy pośrednie, jak też różnogatunkowa twórczość religijna i rozmaite teksty okolicznościowe (scenariusze wieczornic i teatrzyków, poradniki).
W oparciu o prace z zakresu gender studies, psychologii, socjologii przeanalizowano kontekst polityczno-społeczny działań wybranych postaci, stosunek ważniejszych ugrupowań do roli kobiet w życiu publicznym, a także koncepcje zachowań wyborczych, istotne dla zdefiniowania właśnie tendencji wyborczych kobiet w dobie międzywojennej. Ważnym zagadnieniem był przy tym aspekt biograficzny, okazało się bowiem, że strategie i poglądy reprezentantek pokolenia „starych" i „młodych", zwłaszcza w łonie obozu narodowego, dość znacznie się od siebie różniły. Rozpatrywano ponadto wagę religii i tradycji ziemiańskiej dla formowania światopoglądu opisywanych kobiet oraz – na tyle, na ile była tutaj możliwa rekonstrukcja – wzajemną percepcję określonych autorek i ich umocowanie w kontekście geograficznym, klasowym i instytucjonalnym. Do kluczowych tekstów, jakie poddano analizie, należały narracje romansowe. Z jednej strony chodziło o wyszczególnienie ideałów i antywzorów kobiecych w beletrystyce prawicowych autorów oraz autorek, z drugiej – o zwrócenie uwagi na funkcję powieści popularnej w propagowaniu idei konserwatywnych i narodowych. Jak się okazało, szczególna rola przypadała w tych utworach reprezentantom społeczności żydowskiej i rosyjskiej, co wiązało się z antybolszewickim i antysemickim nastawieniem sporej części literatów sympatyzujących z prawicą. Celem projektu było też ukazanie zawiłych losów i niekonsekwencji ideowej niektórych autorek. Znakomitym przykładem postaci wymykającej się prostym ocenom jest Stefania Laudyn-Chrzanowska, która rozpoczynała działalność jako walcząca o równouprawnienie kobiet i bliska hasłom socjalistycznym redaktorka chicagowskiego „Głosu Polek", a umiera jako zwolenniczka obozu narodowego. Badając jej drogę światopoglądową, uwzględniono różnorakie okoliczności jej metamorfozy od feminizmu ku nacjonalizmowi, w tym warunki działalności wśród Polonii, stosunek do Rosji oraz klimat społeczno-polityczny Zakopanego, w gdzie publicystka ta zamieszkała w latach 20. Ważkim obszarem dociekań była ponadto twórczość Wandy Miłaszewskiej, autorki konserwatywnej, która przekracza granice między obiegiem wysokoartystycznym a trywialnym. Jej fabuły odczytane zostały z jednej strony przez pryzmat motywu „przędzenia" codzienności i w kontekście wypowiedzi pisarzy katolickich początku XX wieku (Gilbert K. Chesterton), z drugiej zaś – pod kątem „konwencji kobiecości" (Ewa Kraskowska).
NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:
W ramach naszego serwisu www stosujemy pliki cookies zapisywane na urządzeniu użytkownika w celu dostosowania zachowania serwisu do indywidualnych preferencji użytkownika oraz w celach statystycznych. Użytkownik ma możliwość samodzielnej zmiany ustawień dotyczących cookies w swojej przeglądarce internetowej. Więcej informacji można znaleźć w Polityce Prywatności Uniwersytetu w Białymstoku. Korzystając ze strony wyrażają Państwo zgodę na używanie plików cookies, zgodnie z ustawieniami przeglądarki.
