Aktualności

6 czerwca o godz. 18:00 w Białostockim Ośrodku Kultury (Centrum im. Ludwika Zamenhofa) przy ulicy Warszawskiej 19, w sali pełnej słuchaczy (sic!) odbył się wykład wybitnego badacza Zagłady – prof. Jacka Leociaka – zatytułowany ,,Samobójstwa Żydów w obliczu Zagłady: ucieczka, opór, manifestacja wolności?".

Profesor Jacek Leociak rozważał tu przede wszystkim samobójstwa w getcie warszawskim. Badacz wskazał na szerokie spektrum postaw wobec Zagłady – od podejmowania przez Żydów rozmaitych strategii przetrwania do zachowań przeciwnych, aż do samounicestwienia. Podkreślił też trudność precyzyjnego zbadania tematu samobójstw w getcie, przede wszystkim ze względu na brak wystarczającej ilości źródeł,

Pomimo tego badaczowi udało się dotrzeć do relacji osobistych i prasowych zapisów kronikarskich stanowiących świadectwo o tych ludziach, którzy ,,uprzedzili nazistów i sami odebrali sobie życie”. Jak wynika z wykładu Profesora Leociaka, rozważania o samobójstwach mogą zmienić naszą perspektywę historycznej interpretacji: ,,Jeśli w takim samobójstwie zobaczymy nie tylko ucieczkę przed cierpieniem i śmiercią, przed torturą i poniżeniem, lecz potraktujemy je także jako manifestację niezgody na Zagładę, jako formę oporu wobec nazistów, wreszcie jako akt męstwa – wtedy w sposób zasadniczy zmieni się też status ofiary”. Ukonkretnienie, przywołanie i opisanie żydowskich śmierci, w myśl zasady „każdemu jego własna śmierć”, powinno też być celem badań humanistycznych, przypominał Leociak, i w ten sposób dyskutować z bezimiennością wielkich statystyk.

Swój wykład Profesor Jacek Leociak zilustrował czterema imiennymi historiami: Adama Czerniakowa, prezesa Judenratu, który zmuszony do mieszkańców getta „do deportacji” zażył truciznę; Lajzera Głowińskiego, dziadka Michała Głowińskiego, który podczas akcji likwidacyjnej skoczył z wysokiego piętra kamienicy; Adiny Blady-Szwajger, lekarki która, widząc przez okno szpitala swoją matkę prowadzoną na Umschlagplatz wypiła luminal (odratowaną ją), oraz; Lejbe Sióry, bibliofila, który powiesił się wśród swoich książek w mieszkaniu w getcie, którego nie chciał opuścić.

Jak stwierdził badacz, samobójstw Żydów w okresie okupacji nie sposób dokładnie zliczyć. Możemy jedynie porównywać udokumentowane przypadki odbierania sobie życia przez mieszkańców różnych gett, w tym getta warszawskiego oraz berlińskiego, i mówić o stopie samobójstw popełnionych w danym czasie. Ze studiów Profesora Leociaka wynika, że stopa samobójstw Żydów berlińskich była 500 krotonie wyższa niż warszawskich! Na koniec badacz zaproponował interpretację samobójstw według antropologiczno-kulturowego klucza Emila Durkheima i jego studium o samobójstwach. Jako puenta wykładu wybrzmiało stwierdzenie o tym, że refleksja nad dokonywaniem, podczas Zagłady, wyboru między własnym życiem i śmiercią może zrewaluować refleksję nad granicami wolności człowieka.

Wykład zakończyła dyskusja, którą rozpoczęła dr hab. Barbara Czarnecka z Uniwersytetu w Białymstoku, badaczka kobiecego doświadczenia wojny. Zaprezentowała ona trzy prace plastyczne autorstwa Haliny Ołomuckiej, byłej więźniarki lagrów. Rysunki te przedstawiają ciała kobiet zabitych samobójczo na – będących wówczas pod napięciem – drutach kolczastych ogrodzenia Auschwitz-Birkenau. Prace te czasowo wchodzą w skład zaprojektowanej przez nią wystawy o kobiecym doświadczeniu obozów koncentracyjnych: ,,Women’s Concentration Camp Experience”. Wystawa prezentowana jest obecnie w Muzeum Kulturen w Lund w Szwecji. Na stronie internetowej Muzeum Kulturen w Lund czytamy: ,,Polska wystawa objazdowa Doświadczenie obozu koncentracyjnego dla kobiet opowiada o doświadczeniach kobiet w niemieckich obozach koncentracyjnych w czasie II wojny światowej. Znajdują się tu reprodukcje około siedemdziesięciu rysunków i akwarel wykonanych w obozach. Są też duże obrazy i instalacje współczesnych polskich artystów, którzy odziedziczyli pamięć obozowej traumy”. Tym samym wypowiedź profesor Barbary Czarneckiej wpisała się w temat prelekcji Jacka Leociaka i wzbogaciła jego rozważania.

Źródła: wykład prof. Jacka Leociaka ,,Samobójstwa Żydów w obliczu Zagłady: ucieczka, opór, manifestacja wolności?" [06.06.2024], strona internetowa Białostockiego Ośrodka Kultury/Centrum im. Ludwika Zamenhofa [Samobójstwa Żydów w obliczu Zagłady: ucieczka, opór, manifestacja wolności? - wykład prof. Jacka Leociaka - Białostocki Ośrodek Kultury (centrumzamenhofa.pl)], strona internetowa Muzeum w Lund [Doświadczenie obozu koncentracyjnego dla kobiet | Kultura (kulturen.com)].

Relację przygotowali studenci filologii polskiej — Laura A. Czyż i Cezary Borawski.