Pogranicze polsko-białorusko-litewskie: twórcy dwujęzyczni pochodzący z Białostocczyzny z okresu 1900–1939

KIEROWNIK: dr Anna Sakowicz

ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowe Centrum Nauki (MINIATURA 5)

OKRES REALIZACJI: 12 miesięcy (2022)

BUDŻET: 10833 zł

STRESZCZENIE:

Dr Sakowicz badać będzie aktywność literacką pogranicza oraz ujęcie heterogenicznej, wielokulturowej, wielojęzycznej przestrzeni w literaturze. Aby usystematyzować wiedzę o twórczości pisarzy pochodzących z Białostocczyzny, a żyjących i tworzących w Wilnie w latach 1900–1939, przeprowadzi kwerendy w bibliotekach i archiwach w Wilnie.

Wilno od początku XX wieku do wybuchu II wojny światowej było – z uwagi na fakt braku niepodległego państwa białoruskiego – centrum życia kulturalno-literackiego społeczności białoruskiej, w tym osób pochodzących z Białostocczyzny (dzisiejsze Podlasie). Poza granicami BSRR, gdzie istniał system totalitarny, literatura białoruska swobodnie rozwijała się w Wilnie. To w głównej mierze w Wilnie skupiała się inteligencja białoruska, a wraz z nią nastąpił rozwój życia literackiego Białorusinów.

Za najważniejszą cechę literatury pogranicza uznaje się zapis codziennego doświadczenia życia na terytorium wielokulturowym, ale także obronę i apologię „małych ojczyzn”. Zadaniem badawczym dr Anny Sakowicz będzie weryfikacja tych aspektów w odnalezionych utworach powstałych na pograniczu, a przechowywanych w instytucjach naukowych w Wilnie. Teksty literackie zostaną następnie poddane analizie, uwzględniającej szereg zagadnień istotnych dla heterogenicznej przestrzeni pogranicza, zwłaszcza częste zmiany granic państwowych, dobrowolne i wymuszone migracje, konflikty narodowościowo-społeczne, problemy z tożsamością etniczno-kulturową. Poszukiwania dr Sakowicz skoncentrują się również na takich kwestiach, jak: aktywność społeczno-kulturowa człowieka pogranicza, sposób postrzegania przezeń egzystencji na ziemi „przechodów”, reakcje na postawy deprecjonujące jego kulturową autoidentyfikację, i szerzej, interakcje związane ze współistnieniem na danym terytorium różnych narodów, kultur, wyznań i języków.

Literaturę pogranicza w zależności od doświadczenia wspólnoty istnienia na pograniczu ująć można w ramach dwóch modeli kulturowych (zob. M. Dąbrowska-Partyka, Pogranicza literatury – literatura pogranicza). Pierwszy – ma charakter hubrystyczny*, i wyróżnia się postawami ksenofobicznymi, uaktywnianiem idei politycznej i kulturowej ekspansji, a także opiera się na wyraźnej świadomości granicy, tzn. podziału przestrzeni na swoją i obcą. Drugi opisać można jako postawę otwarcia, związaną z przekształceniem niejednoznacznego przeżycia pogranicza w źródło bogactwa, realizującą się w sferze codzienności, przeżyć intymnych, prywatnych, mających walor autentyzmu, zdystansowaną wobec kolektywnych formuł i wzorców wytwarzanych przez centra kulturowe. Celem dr Sakowicz jest również próba odpowiedzi na pytanie: który z modeli kulturowych przeważa w utworach powstałych na pograniczu polsko-białorusko-litewskim?

* Jako hubrystyczną defniuje badaczka taką świadomość, która „objawia się jako kulturowa autokreacja wysuniętej placówki, przedmurza czy oblężonej twierdzy” (Pogranicza literatury – literatura pogranicza, 2004, s. 10)