Naukowa, krytyczna edycja z rękopisów korespondencji Tymona Terleckiego z Jerzym Giedroyciem, Mieczysławem Grydzewskim, Jane

KIEROWNIK: dr hab. Violetta Wejs-Milewska, prof. UwB
ZESPÓŁ: dr hab. Anna Janicka, prof. UwB, prof. Nina Taylor-Terlecka, Oxford, mgr Agata Stecewicz, mgr Irena Szewczenko; wykonawcy pomocniczy: dr hab. Barbara Czarnecka, mgr Urszula Trochimowicz, Anna Artysiewicz, dr Sylwia Szarejko i inni
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowy Program Rozwoju Humanistyki (moduł „Dziedzictwo narodowe”)
OKRES REALIZACJI: 2019–2023
NUMER PROJEKTU: Nr PJP/PJP/2020/1/00006
BUDŻET: 965 900 zł

OPIS
Podstawę przedmiotu badań stanowi niepublikowana dotąd spuścizna epistolograficzna Tymona Terleckiego (1905-2000; jej gros znajduje się w Archiwum Tymona Terleckiego w Oksfordzie), jednego z najwybitniejszych przedstawicieli polskiej emigracji niepodległościowej: doktora nauk humanistycznych, wykładowcy-teatrologa w Państwowym Instytucie Sztuki Teatralnej w Warszawie, po wybuchu II wojny światowej żołnierza polskiej Armii we Francji, redaktora „Polski Walczącej”, po wojnie zaś członka NiD-u, Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie, prezesa Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie, ale przede wszystkim ważnego dla polskiej emigracji działacza, pisarza, eseisty, publicysty, współpracownika Radia Wolna Europa, pomysłodawcy i realizatora szeregu programów audialnych, inicjatora gromadzenia w Bibliotece Polskiej w Londynie zbiorów twórców emigracyjnych, pracowitego edytora. (Niezwykle ważne dla polskiej kultury i dziedzictwa narodowego jego dzieła to Straty kultury polskiej 1939–1945, Książnica Polska, Glasgow, i monumentalna Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, t. 1–2, Londyn 1964–1965). Wielowymiarowa i nieprzerwana aktywność Terleckiego od września 1939 r., po emigrację spędzoną w Londynie (z czasowym wyjazdem do USA i pracą w Katedrze Polonistyki Uniwersytetu w Chicago), znalazła swoje potwierdzenie w jego licznych publikacjach, choć ich duża część jest nadal rozproszona w czasopismach i z pewnością wymaga jeszcze zespolenia.

Na szczególną uwagę – i to stanowi przedmiot niniejszego projektu badawczego – zasługują rękopisy Tymona Terleckiego złożone w archiwum oksfordzkim. Oczekują one na wydanie systemowe, a gros spośród nich stanowi korespondencja. Poza wydanymi dotąd zespołami epistolografii teatralnej, korpusami listów, które pisarz wymieniał z Józefem Wittlinem, Andrzejem Bobkowskim i Witoldem Gombrowiczem, pozostaje ogromna korespondencja, która czeka na krytyczne wydanie, a znajduje się nie tylko w Archiwum prywatnym Terleckiego w Oxfordzie, lecz również w wielu innych miejscach, takich jak: Biblioteka Polska w Londynie, Biblioteka Polska w Paryżu, Instytut „Kultury”, Polski Instytut Naukowy w Nowym Jorku, PIASA, a w Polsce – Biblioteka UJ i Archiwum Emigracji w Toruniu.

Cel i zamierzony rezultat projektu sprowadza się zatem do przygotowania (zebrania i opracowania materiału rękopiśmiennego) oraz edycji krytycznej tej „nieznanej” korespondencji. Jak się okazuje, twórca i organizator życia kulturalnego polskiej diaspory w Londynie intensywnie korespondował z kilkoma najbardziej znaczącymi postaciami polskiej powojennej emigracji, a byli to: Jan Nowak-Jeziorański (korpus tej korespondencji liczy ze strony J. Nowaka-Jeziorańskiego ponad 1000 jednostek, przechowywanych w Archiwum w Oksfordzie, które stanowią znakomite źródło do badań nad związkami Terleckiego z monachijską Rozgłośnią Radia Wolna Europa); redaktor paryskiej „Kultury” Jerzy Giedroyć (na ten korpus składa się ok. 350 listów ze zbiorów Maisons-Laffitte i Oxfordu); Mieczysław Grydzewski – redaktor londyńskich „Wiadomości” (to ok. 1500 listów z archiwum w Oksfordzie i Archiwum Emigracji w Toruniu), Kazimierz Wierzyński – wybitny poeta, eseista, po wojnie na emigracji w USA (zespoły korespondencji Wierzyńskiego i Terleckiego są przechowywane w kilku miejscach: w Bibliotece Polskiej w Londynie, Bibliotece Polskiej w Paryżu, w PIASA w Nowym Jorku i Instytucie Piłsudskiego w Nowym Jorku). Na ostatni, piąty tom złożą się korpusy epistolograficzne, których współautorkami były m.in.: Maria Danilewicz Zielińska, Tamara Karren, Zofia Romanowiczowa oraz Stefania Kossowska.

KONFERENCJE

W ramach projektu zaplanowano cykl konferencji naukowych, organizowanych przez Zakład Filologicznych Badań Interdyscyplinarnych (Wydział Filologiczny Uniwersytetu w Białymstoku) we współpracy z Biblioteką Polską w Londynie oraz Departamentem Języków i Literatur Obcych Uniwersytetu w Turynie).

Cykl nosi tytuł ARCHIWA KULTURY POLSKIEJ XX WIEKU (LONDYN – TURYN – BIAŁYSTOK).

Problematyka konferencji dotyczy archiwalnych źródeł współczesnych badań monograficznych i biograficznych, istotnych w kontekście coraz bardziej zaznaczającej się potrzeby reinterpretacji spojrzenia na kulturę polską XX wieku (także okresów wcześniejszych). Ponadto wiele instytucji i osób prywatnych aktualnie upublicznia (zgodnie z cezurą czasu) swoje zbiory, zdejmując klauzule dyskrecjonalności chroniące dokumentację twórców, których życie przypadało zwłaszcza na okres 20-lecia międzywojennego, a wskutek pożogi wojennej ich działalność kontynuowana była bądź na emigracji, bądź w powojennym PRL-u (ci ostatni przeżyli okupację w Polsce i tu pozostali lub do kraju powrócili z emigracji). W cyklu trzech spotkań konferencyjnych spiętych głównym tytułem, omówione zostaną szczegółowe obszary/konteksty dot. m.in. poloniców, wagi monografii i epistolografii, aktualnie dostępnych (czy też jeszcze niedostępnych a zlokalizowanych) źródeł.

• I Międzynarodowa Konferencja ARCHIWALNE ŹRÓDŁA WSPÓŁCZESNYCH BADAŃ MONOGRAFICZNYCH I BIOGRAFICZNYCH (Londyn 9 listopada 2019 roku, POSK, Czytelnia Biblioteki Polskiej) (Plakat)

• (zaplanowana) II Międzynarodowa Konferencja EPISTOLOGRAFIA I EMIGRACJA. PERSPEKTYWY BADAWCZE (Uniwersytet w Turynie)

Zagadnienia badawcze: Listy emigrantów i do emigrantów: osobliwości modelu genologicznego, metodologia badań nad epistolografią emigracyjną, list w strukturze współczesnej biografii i monografii o twórcy emigracyjnym (i krajowym), zasoby epistolograficzne polskich bibliotek i archiwów za granicą, polilingwizm listów emigracyjnych, między krajem a Zachodem: listy emigrantów okiem cenzury i Urzędu Bezpieczeństwa, problemy edytora epistolografii – próba katalogu

• (zaplanowana) III Międzynarodowa Konferencja POLONICA ZAGRANICZNE. STAN WIEDZY I PERSPEKTYWY BADAWCZE (Białystok)

Zagadnienia badawcze: Geografia poloniców zagranicznych: biblioteki, muzea, archiwa zagraniczne, archiwa prywatne, zapomniane, zapoznane, nieznane: perspektywy nowych odkryć poloniców w ośrodkach zagranicznych, polonica w Europie Zachodniej a polonica w Europie Wschodniej – stan wiedzy/stan dostępności, amerykańskie i światowe zasoby poloniców, między krajem a emigracją: rola poloniców w transferze kulturowym między kulturą polską a kulturą światową, metodologia badań nad polonicami/ problemy/wyzwania