Estetyka ucieleśniona w przekładzie opisów krajobrazu – wyjazd konsultacyjny

KIEROWNIK: dr Beata Piecychna
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowe Centrum Nauki (MINIATURA 4)
OKRES REALIZACJI: 12 miesięcy (2020–2021)
BUDŻET: 7255 zł

W ostatnich latach nastąpiła intensyfikacja badań interdyscyplinarnych (zob. studia takich autorów, jak Benjamin Bergen i Kathryn Wheeler; Kasper Kok i Alan Cienki) zmierzających do ustalenia, w jaki sposób człowiek rozumie i przetwarza język, a także, jak tworzy znaczenia. Jednym z podejść, które zdobyło ogromną popularność, jest teoria symulacji ucieleśnionej. Wedle głównych założeń tej teorii, rozumienie języka jest możliwe, ponieważ za sprawą mechanizmu kopii lustrzanych (MM) jednostki symulują działania i czynności wzmiankowane w czytanym bądź odsłuchiwanym tekście, to jest aktywują wewnętrznie zakodowane doświadczenia odnoszące się do określonej modalności. Paradygmat poznania ucieleśnionego skupia się wokół tezy, że wszelkie działania mentalne oraz procesy związane nie tylko z rozumowaniem per se, ale także z doświadczaniem świata, bazują na cielesności, tj. na systemach sensomotorycznych i perceptualnych. Podobnie rzecz wygląda podczas lektury tekstów: fikcjonalnych i niefikcjonalnych: już pojedyncze słowa opisujące czynności wykonywane przez bohaterów lub konkretne obiekty w ich otoczeniu, np. biec, kopać, kot, wywołują symulacje ucieleśnione, oparte każdorazowo na specyficznych doświadczeniach życiowych. Skoro zatem słowa mają taką siłę oddziaływania, potencjalne symulacje mogą się różnić w zależności od zastosowanej leksyki, dlatego paradygmat ten niesie ze sobą potencjał rozwoju translatologii kognitywnej oraz kognitywnych badań nad przekładem literackim.

W centrum zainteresowania niniejszego projektu nie są jednak opisy bogate w jednostki leksykalne dotyczące czynności, ale literackie opisy (w dwóch wersjach: źródłowej i docelowej) krajobrazów, tj. tych obiektów, które poddają się procesom estetyzacji i które wywołują reakcję estetyczne, ale które jednakowoż wywołują pewne kontrowersje w świetle założeń estetyki ucieleśnionej (koncepcja Vittorio Gallese). Estetyka ucieleśniona jest ufundowana na założeniu, że doświadczenie estetyczne, np. odbiór dzieła sztuki, również jest ucieleśnione, tj. wywołuje pewne reakcje w układzie sensomotorycznym i postrzeżeniowym odbiorcy (np. ruchy pędzla odzwierciedlone na obrazie wywołują symulacje takiego ruchu podczas odbioru dzieła). W dostępnej na ten temat literaturze przedmiotu brak jednak opracowań dotyczących symulacji ucieleśnionej w przypadku lektury tekstów stanowiących opisy werbalne obiektów poddanych (i poddających się) estetyzacji. Pytania, jakie się w tym aspekcie pojawiają, dotyczą przede wszystkim następujących kwestii: 1) w jaki sposób zachodzi proces przetwarzania opisu obiektu estetycznego (tj. krajobrazu) w świetle paradygmatu poznania ucieleśnionego?; 2) czy symulacji podlega sam proces tworzenia takiego opisu, czy też to, co w tym opisie się zawiera?; czyje doświadczenie estetyczne symulujemy w literackich opisach krajobrazów?; czy większą rolę odgrywa w procesie przetwarzania takiego opisu wyobraźnia czy symulacja?

Na te wszystkie pytania autorka projektu zamierza uzyskać odpowiedzi podczas kilkudniowego wyjazdu do założonego w 2012 roku Max Planck Institute for Empirical Aesthetics (Frankfurt nad Menem), gdzie od kilku lat prowadzone są badania eksperymentalne, ściśle związane z opisaną wyżej problematyką. Dr Piecychna przeprowadzi konsultacje z Prof. Winfriedem Menninghausem (The Department of Language and Literature) oraz z Prof. Davidem Poeppelem (The Neuroscience Department). Przyjrzy się także aktualnym studiom nad reakcjami estetycznymi osób badanych w odpowiedzi na wielorakie bodźce. Zaplanowane konsultacje w dużym stopniu pomogą w stworzeniu bazującego na popartych badaniami naukowymi założeniach aparatu teoretyczno-metodologicznego, który będzie mógł służyć do literackich i okołoliterackich analiz przekładoznawczych, umożliwiających porównywanie nośności estetyzacyjnej tekstów źródłowych i docelowych.