Literatura polsko-tatarska po 1918 roku

KIEROWNIK: dr hab. Grzegorz Czerwiński
ŹRÓDŁO FINANSOWANIA: Narodowe Centrum Nauki (OPUS 4)
OKRES REALIZACJI: 2013–2016
NUMER PROJEKTU: 2012/07/B/HS2/00292
BUDŻET: 204 563 zł

OPIS
Celem projektu było kompleksowe usystematyzowanie i opis literatury polsko-tatarskiej, przy założeniu (w czym zawierała się podstawowa hipoteza projektu), iż literatura ta stanowi odrębne zjawisko na gruncie dwudziestowiecznej literatury polskiej, wykraczające poza nurt kresowy lub regionalny. Projekt był próbą całościowego omówienia twórczości literackiej Tatarów polskich po 1918 roku. Co istotne, choć grupa ta wywodzi się z muzułmańskich osadników turkijskich przybyłych na tereny Wielkiego Księstwa Litewskiego w XIV-XVI wieku, to współcześni twórcy tatarscy piszą obecnie wyłącznie w języku polskim, będącym dzisiaj jedynym ich językiem natywnym. Już w XVI wieku Tatarzy żyjący w Rzeczpospolitej Obojga Narodów zaczęli zatracać swój rodzimy język kipczacki z grupy języków turkijskich na korzyść języków oficjalnych WKL, którymi były język białoruski i polski.P owyższa konstatacja dotycząca polskojęzyczności autorów tatarskich odnosi się wyłącznie do Tatarów mieszkających w Drugiej Rzeczypospolitej oraz we współczesnym państwie polskim. Wywodzący się z tej samej grupy muzułmanów Wielkiego Księstwa Litewskiego Tatarzy, którzy po 1945 roku mieszkali w Związku Radzieckim, a następnie na Litwie i Białorusi, posługują się odpowiednio językiem litewskim i białoruskim lub rosyjskim.

Termin „literatura polsko-tatarska” wprowadził do piśmiennictwa naukowego tatarski poeta, a jednocześnie literaturoznawca i politolog Selim Chazbijewicz. W referacie wygłoszonym w Białymstoku a zatytułowanym Tatarzy i Wileńszczyzna XIX i XX w. w polskiej i polsko-tatarskiej literaturze, (w: Wilno - Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur, t. 4, red. E. Feliksiak, 1992) założył on poniekąd, iż piśmiennictwo Tatarów przynależy w gruncie rzeczy do literatury polskiej. Argumentem na rzecz tej tezy był fakt, iż tworzone jest ono w języku polskim, jednocześnie podejmując zagadnienia obce kulturze europejskiej, gdyż będące domeną filozofii i estetyki turkijsko-muzułmańskiej.

Autor niniejszego projektu wyszedł z założenia, że literatura polskich Tatarów jest zjawiskiem pogranicznym, bazując na ustaleniach socjologów (przede wszystkim Katarzyny Warmińskiej, autorki monografii Tatarzy polscy. Tożsamość religijna i etniczna, 1999), których zdaniem tożsamość Tatarów różni się od tożsamości pozostałych mniejszości zamieszkujących państwo polskie, gdyż konstytuują ją trzy równorzędne elementy (polskość, tatarskość, muzułmańskość), a nie konfrontacja wobec polskości (jak w wypadku Białorusinów, Ukraińców, Rosjan, Niemców czy Łemków). Celem dociekań była zatem weryfikacja hipotezy, wedle której literatura Tatarów polskich stanowi łącznik pomiędzy tradycją polską i kulturą muzułmańskiego Wschodu. Badana była jednak nie tylko tożsamość etniczna reprezentowana w tekście, lecz równie i przede wszystkim wyobraźnia artystyczna oraz odmienny od „ogólnopolskiego” kulturowy punkt widzenia.

NAJWAŻNIEJSZE PUBLIKACJE:

• Grzegorz Czerwiński, „Jam z rodu Nomadów”. Literatura polsko-tatarska po 1918 roku, Białystok 2017.
• Grzegorz Czerwiński, Sprawozdania z podróży muftiego Jakuba Szynkiewicza. Źródła. Omówienie. Interpretacja, Białystok 2013. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/handle/11320/4930?mode=full
• Podróże do serca islamu. Antologia międzywojennego reportażu polskich Tatarów, wstęp, wybór i opracowanie Grzegorz Czerwiński, Białystok 2014. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/handle/11320/4927
• Estetyczne aspekty literatury polskich, białoruskich i litewskich Tatarów (od XVI do XXI w.) / Aesthetic Aspects of the Literature of Polish, Belarusian and Lithuanian Tatars (from the 16th to the 21st Century) / Эстетическиеаспектылитературыпольских, белорусскихилитовскихтатар (XVI–XXI вв.), ed. by Grzegorz Czerwiński, Artur Konopacki, Białystok 2016. https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/handle/11320/4842
• Grzegorz Czerwiński, Polish Tatars’ Travel Literature in the Interwar Period (1918–1939). Subject Area and Research Perspectives, „Славистика” (Belgrad) 2016, књига XX.
• Grzegorz Czerwiński, История – география – геопоэтика. О возможных методах анализа произведений современной художественной литературы польских, литовских и белорусских татар, „Slavia Orientalis” 2015, nr 2, s. 331–346.
• Гжегож Червинский [Grzegorz Czerwiński], Бүгенге Польша татарлары әдәбияты проблемалары хакында, „Фәнни Татарстан” (Kazań, Rosja) 2015, tom 1, s. 54–68.